Lexojmë: “Krishti kryqëzohet përsëri” nga Niko Kazanxaqis

Agai i Likovrisit’ është ulur në ballkon, që bie përballë sheshit të fshatit, thith çibukun dhe pi raki. Bie një vesë e hollë, e lehtë dhe nga cepat e trasha e të kthyera të mustaqeve të porsalyera me karabojë, varen duke llamburitur disa pikëza të holla shiu dhe ai, i përndezur nga rakia, i lëpin për t’u freskuar. Djathtas, me burinë në dorë, qëndron në këmbë shejziu, një goxha anadollak, i egër, i vëngërth dhe tërë turi. Majtas rri ulur këmbëkryq, mbi jastëkun kadife, një djalosh turk i rrumbullakët, që ndez herë pas here çibukun dhe i mbush pa pushuar gotën me raki.

Picërron sytë e kapitur dhe i gëzohet agai botës së sipërme. “Të gjitha mirë e bukur i bëri Zoti, – mendon, – gjë e goditur është kjo botë, asgjë nuk i mungon. Po të mori uria, ka bukë, mish të skuqur me pilaf me kanellë; po pate etje, ka ujët e bekuar, rakinë; në të flihet, Zoti ka bërë gjumin, një me një të rehatohesh; po të kërcyen, kamxhikun dhe mollaqet e rajait; në të zënçin dertet, ka bërë amanenë dhe po deshe që të harrosh brengat dhe mundimet e botës, ka bërë Jusufkën.”

– Mjeshtër i madh na qenka Allahu, – murmuriti i mallëngjyer, – mjeshtër i madh, merakli; ia pret mendja. Si i erdhi ndoresh që bëri rakinë dhe Jusufkën?

Mbushen sytë e agait nga ndjenja e fesë dhe nga gotat e tepërta që rrëkëlleu. Përkulet nga ballkoni dhe bën sehir rajatë që ende te sheshi, të rrojtur taze, të veshur si për të 

kremte, me brezat e kuq dhe të gjerë, me brekushet e porsalara, me tuzlluqet e kaltra, Një pjesë mbajnë feste, te tjerët çallmë dhe pjesa tjetër kësulë prej lëkure qengji. Më sqimatarët mbajnë në vesh nga një degëz borziloku e nga një cigare.

Dita e tretë e pashkës. Mesha mbaroi. Ditë e këndshme e brishtë. Herë shkëlqen dielli, herë veson; kundërmojnë gonxhet e limonëve, mbushen pemët me burbuge, ringjallen barërat, rilind Krishti nga çdo copëz dhé. Enden të krishterët te sheshi, takohen miqtë, urojnë njëri-tjetrin “Krishti u ngjall!” dhe pastaj ulen në kafenenë e Kostanda a nën rrapin e madh, te sheshi; porositin nargjile, kafe dhe ia nisin një muhabeti për shtatë palë qejfe.

– Kështu do të jetë dhe Parajsa, thotë Harallambi, kandilenafti, – me diell të butë, me shi të avashtë, me limonë të lulëzuar, nargjile dhe muhabet të shtruar në shekuj të shekujve.

Në anën tjetër të fshatit, mbrapa rrapit, ngrihet e porsalyer kisha: “Kryqëzimi i Krishtit” me kambanoren e bukur. Hyrja e saj sot qenka stolisur me palma e dafina. Rreth e qark ndodhen dyqanet e vogla dhe punishtet e fshatit: samarndreqësi i çakërdisur, Panajotaro, që i thonë dhe: “Allçingrënës”, sepse një herë prunë në fshat një bust të Napoleonit të Madh dhe ai e hëngri; pastaj prunë një tjetër të Qemal Pashait*, e hëngri edhe atë dhe më në fund të Venizelosit*, të cilin e hëngri gjithashtu. Më tutje rrojtorja e Andonit “O Erotokritos”, mbi derën e së cilës varet një tabelë me shkronja të mëdha gjak të kuqe “Nxirren dhe dhëmbë”. Pak më tej, thertorja e çalamanit, zotit Dhimitru: “Kokëza të freskëta, Erodiale”. Çdo të shtunë ai ther nga një viç dhe, para se ta therë, i zbukuron brirët, i ngjyen ballin, i shkon kordele të kuqe në qafë dhe e shëtit në fshat duke çaluar dhe tellallizuar vlerat e tij. Dhe, në fund, kafeneja e dëgjuar e Kostandit, e gjatë dhe e ngushtë, e freskët, që kundërmon kafe, tabako dhe në dimër sherbelë. Djathtas, në mur, varen tri litografi të mëdha dhe të shkëlqyeshme, që janë mburrja e fshatit: Gjenovefa nga njëra anë, gjysmë e zhveshur, brenda në një pyll tropikal dhe nga ana tjetër, mbretëresha Viktore, e bëshme, sykaltër, me gjinj të mrekullueshëm, kurse në mes Qemal Pashai, i egër, me sy bojëhiri, tërë inat, me qylaf astrakan. Të gjithë njerëz zemërbardhë, punëtorë, nikoqirë të mirë; fshat i pasur dhe vetë agai njeri i mirë, merakli, që ia ka ënda fort rakinë, esencat e rënda, myshkën, paculinë dhe turkeshin e bukur, që i rri majtas, në jastëkun e butë. Vështron të krishterët, si vështron bariu shqerkat e ushqyera mirë, dhe į bëhet zemra mal.

“Njerëz të mirë, – mendon, – dhe sivjet ma mbushën gilarin me të tëra të mirat e pashkës; djathëra, çyreqe me susam, vezë të kuqe… Njëri, Zoti e faltë, më pruri dhe një shishe me mastikë nga të Kios për Jusufkën tim, që të përtypet dhe t’i mbajë goja erë të mirë…”

Kështu tha agai dhe i hodhi një vështrim përkëdhelës agait të vogël që përtypte mastikë, i bëshëm dhe me sy të perënduar.

Dhe ndërsa mendonte qilarin plot e përplot, me të gjitha të mirat, binte një shi i hollë, shkëlqenin gurët, gjelat zunë të këndojnë dhe pranë tij, ulur këmbëkryq, Jusufka përtypte mastikë duke mbllaçitur gjuhën tërë qejf. Agai ndjeu befas zemrën t’i gufonte, ngriti kokën, u mat që t’ia niste amanesë, por u mërzit. I kthehet shejziut dhe ea urdhëron t’i bjerë burisë që të pushojë mileti; pastaj rrotullohet majtas:

– Merrja një herë, Jusufkë, t’u bëfsha kurban, merrja: “Dunja tabir, ruja tabir, aman, aman!”. Këndoma një herë se do të pëlcas!

Djaloshi i bëshëm heq ngadalë mastikën nga goja, e vë te gjuri lakuriq, mbështet pëllëmbën e djathtë te faqja dhe fillon amanenë e dashur të agait të tij: “Bota dhe ëndrra janë një, aman, aman!”.

I përvuajtur, i harlisur, ngjitej, ulej, guguronte zëri si pëllumbeshë. Agai mbylli sytë dhe, gjatë gjithë kohës vazhdoi amaneja, qe aq i mallëngjyer, saqë harroi fare të pinte.

– Është në qejf agai, – murmuriti Kostandi duke servirur kafetë, – qoftë e bekuar rakia.

– I qofshim falë Jusufkës, – tha duke buzëqeshur hidh Janakua, pramatari dhe postieri i fshatit, me një miekë të shkurtër, të rrumbullakët dhe me ca sy rrëmbenjës, si të skifterit.

– Ia paçim hua fatit tonë të zi që e bëri atë aga dhe ne raja, – murmuriti vëllai i priftit, Haxhi Nikoli, mësuesi i fshatit, një thatanik, me syze dhe me një xhongël në fyt, që vente e vinte, kur llafosej.

Mori zjarr, iu kujtuan të parët dhe psherëtiu: 

– Një herë e një kohë, – vijoi, – këto dhera i mbanin tanët, grekët; u kthye rrota dhe erdhën bizantinët, grekë dhe ata dhe të krishterë. U kthye rrota përsëri dhe erdhën turqit… Por Krishti u ngjall, djema, do të ngjallet dhe Atdheu! Kostand, eja gostit trimat!

Ndërkaq, amaneja pushoi. Turkeshi vuri përsëri në gojë mastikën dhe rifilloi të përtypet ngadalë, me sy të perënduar. Ra përsëri buria, tani rajatë mund të qeshin dhe të flasin lirisht.

Kapedan Furtuna, njëri nga të pesë pleqtë e fshatit, ia befi te hyrja e kafenesë. I gjatë, shpatullgjerë, detar i vjetër, që vite me radhë përshkonte Detin e Zi duke bartur grurë rus dhe duke bërë kontrabandë. S’kish asnjë qime për be në surrat; qose dhe i zeshkët në të verdhë, kurrizo, me rrudha të thella, me sy të vegjël sterrë të zinj, që i xixëllonin. U mplak, u mplak dhe gjemia e tij u copëtua një natë jashtë Trapezundit dhe kapedan Furtuna, anijethyer dhe rraskapitur, u kthye në fshat që t’i hedhë gurmazit sa më shumë raki, derisa të vijë sahati i shkretë që të kthejë fytyrën nga muri dhe të vdesë. Shumë gjëra kanë parë sytë e tij, tani u rëndua; jo, nuk u rëndua, u kapit, por e kish të rëndë sa s’thuhet ta thoshte. Kish veshur çizme të gjata prej kapedani, mushama të verdhë dhe kësulë arhondi, prej astrakani të vërtetë. Mbante në dorë një bastun prej arhondi. Nja dy-tre bashkëfshatarë u ngritën për ta ftuar të merrte një gotë raki.

S’kam kohë, djema, as për raki, – tha, – Krishti u ngjall! Po shkoj tek urata, se kemi mbledhje, ne paria. Për nja një orë të urdhërojnë dhe ata që janë të ftuar. Bëni kryqin dhe ejani, do të bëni mirë se kemi ca punë. Njëri nga ju le të shkojë t’i bëjë zë Panajotarit, samarxhiut, mjekërshejtanit; ai na duhet doemos.

Heshti një çast, sytë e tij lëvizën me dinakëri.

– Po qe se s’ndodhet në shtëpi, do të jetë tek e veja, – tha dhe të gjithë ia plasën gazit.

Por plaku Kristofi, qiraxhiu, i mësuar që në të ritë e tij, edhe pse e pagoi shtrenjtë se ç’do të thotë sevda, u hodha përpjetë.

– E ç’qeshni, mor mytyberë? – bërtiti. – Shumë mirë bën; kiameti të bëhet, mor Panajotare dhe mos i dëgjo! E shkurtër është jeta dhe e gjatë vdekja, bëj sa të mundësh! Dhimitroi trashaluqi, kasapi, tundi kokën e porsarrojtur:

– E ruajt Zoti Katerinën tonë të ve, – tha, – që na nxjerr nga halli. Kushedi se në ç’turpe do të binim!…

Kapedan Furtuna qeshi:

– Bre, djema, – tha, mos u zini. Duhet një qibare në çdo fshat, që të mos gjejnë belanë të ndershmet! Qenka si burimi mbanë rrugës, demek; kalojnë dhe pinë të eturit; ndryshe do të trokisnin pa pushim në portat tona. Dhe gratë, kur u kërkon ujë… U rrotullua dhe pa mësuesin. – Haxhi Nikoliu im, – ia bëri, – ende këtu më qenke? Pari je dhe zotrote, kemi mbledhje. Shkollë e ktheve dhe kafenenë. Mbaro dhe hajde!

*Emër fshati, që fjalë për fjalë në greqisht do të thotë: “Kroi i ujkut” (shën. i përkth.).

* Është fjala për Qemal Ataturkun. 

*Venizellos – politikan grek.

Almanart