KAPITULLI I
RRËNJËT E FËMIJËRISË
Renditja kohore, pra. Ajo do të prishet,me raste. Jeta e Margeritës është plot rastësira, këputje, dalldi të papritura, rrëmbime kalimtare. Por toka mëmë, territori i zanafillës, vendi i vërtetë ku hedh rrënjë qenia e saj, do të mbetet deri në fund të jetës Indokina koloniale.
Madje, shkëlqimet e helmëta të Saigonit mbërthyes janë kthyer në diçka të rëndomtë, misteri i qytetit kinez plot me vese të ndaluara, rrugët edrurëve të marinës me qilimin madhështor të luleve ngjyrë trëndafili të zbërthylët, gratë e bardha të sfilitura nga vapa, që i ruajnë zjarret e tyre dashurore për pushimet në Perëndim, vietnamezet tërheqëse të lajktatuara nga të Bardhët, të përbuzura nga të Bardhat. Me kalimin e kohës Marguerite Duras është bërë ambasadore e një Indokine të humbur.
Ajo më kish thënë: “Nuk do të gjesh asgjë në Vietnam. Yann-i do të të çojë buzë Senës, nja tridhjetë kilometra larg Parisit, atje ku Sena krijon një dredhë, ku gjethet formojnë mbi breg një shtrat, dhe toka bëhet esfungjertë. Atje nuk është si në Mekong. Atje je në Mekong”.
Unë e di, Margeritë: gjithandej gjen gjithçka. Nuk ia vlen të shkosh të kërkosh atë që është atje. Kalkuta, dafinat ngjyrë trëndafili, Savannakheti, Sadeku, gjithë këta emra vërtiten si shakullimë në kujtesë. Në “India Song” gjen harta gjeografike, por pak rëndësi ka e vërteta e vendeve, realiteti i largësive.
Vajta buzë Senës. Mbylla sytë. Nuk më eci. Vjeshta qe ulur këmbëkryq, shiu i imtë e pengonte dritën, hedhurinat nuk të lejonin të përfytyroje se ndodheshe gjetiu.
Saigon, verë 1996. Përballë hotelit Continental një djalë i vogël shet, në një arkë druri, fotokopje të zbardhura dhe të ngjitura keq të librave “Në rrugën mandarinë’ te Roland Dorgelès-it dhe “Dashnori”. Dorglès nuk ka të drejtë ta ketë fotografinë e tij mbi kapakun e rremë të librit.Margerita po. Me një kapele plisi të shtypur, me vështrimin e përmallshëm. Diçka nuk vete. Duhet blerë libri për të vënë re se në mbulesën e tij nuk është ajo, është artistja e filmit “Dashnori”, që kanë mundur ta shohin ka…në Vietnam para një viti, por pa skenat e quajtura erotike. Qysh atëherë në tregun e zi janë shitur me mijëra kaseta që mëtojnë se janë “integrale”, Pra, sot Saigoni. Qyteti Ho Shi Min. Poshtë rrugës së vjetër Catinat, një Champs-Elysées e viteve 20, që xixëllin nga kafenetë dhe dyqanet e luksit, djelmosha të veshur si amerikanët sportivë që shihen të dalin në televizor me atlete të dala boje, xhinse jashtëzakonisht të gjera, kaseta bejsbolli të vëna së prapthi, shesin kompjutera japonezë, pasi kanë zbrazur çdo mëngjes nëpër gjirize minjtë e vegjël që janë qorrollepsur e kanë mbetur në kafazet prej bambuje, të lëna enkas nëpër magazina gjatë natës.
Mëma e Margeritës duhet ta ketë patur të vështirë ta shiste diamantine saj: e argjendaritë e rralla janë zvicerane, të blinduara, u ngjajnë fortesa ve me mur sigurimi. Para se të hysh brenda duhet t’i biesh ziles; ju filmojnë kamera përgjimi. Margerita ka treguar se kur ishte e vogël, tetë-nëntëvjeçe, mëma e çonte në kinemanë atë kohë kinemaja e madhe e Saigonit, që ndodhej në një rrugë, pikërisht përbri teatrit bashkiak. Sot, holli i kinemasë Eden është shndërruar në parking motoçikleta sh. Kinemaja shfaq vetëm filma pornografikë që sillen nga Tajvani. Pasdite këtu vijnë të dashuruar, për t’u përqafuar në ndenjeset prej lëkure, të vjetra. krejtësisht të shkallmuara. Filmi jepet nga salla, nuk ka kabinë projektimi. Krijohet kështu një zhurmë ferri nga kasetat me rep xhamajkian. Kur bie nata, vajzat e lagjes së specializuar çojnë atje klientët e tyre. Kërcimet i shoqëron muzika e ngritur në kupë të qiellit. Shumë gjëra nuk kanë ndryshuar: shëtitoret me drurë aq të harlisurpor të rregulluar mençurisht aty ku ishte lagja e pasur e Saigonit, vilatkoloniale madhështore, aroma e drurëve tropikalë në të ngrysur, klithmat e gëzuara të fëmijëve që shesin supë, dritat e forta të mesditës, lagështia enetëve të hershme.
“Marguerite Duras u lind në Indokinë, ku babai i saj ishte profesor matematike dhe e ëma mësuese. Me përjashtim të një qëndrimi të shkurtër në Francë gjatë fëmijërisë, ajo u largua nga Saigoni vetëm në moshën tetëmbëdhjetë vjeç”. Ky shënim i shkurtër jetëshkrimor, të cilin autorja evendosi në librat e saj të parë, me kalimin e kohës, nuk do të ndryshojë.
Pa nënën Perëndi
Pa zot
Pa përmasa. Pa caqe, si në dhimbjen që mblidhte gjithandej, ashtu dhenë dashurinë për botën.
Por, a do të kishte një çështje “Hiroshima”?
Siç thotë Resnais, “filmi u bë martir. Ai do të futej në garë, së paku mund të shpresonte”. René Clair, Roberto Rosselini, Jean Cocteau, Clouzot, Claude Chabrol, François Truffaut, Louis Malle, e shprehin me zë të lartë entuziazmin e tyre. Duke e thyer strukturën e zakonshme narrative, “Hiroshima” vendoset në kohën e kujtesës emocionale dhe na rrëmben në një territor të djegur: në atë ku dashuria ishte krim dhe njohja e vetvetes e pamundur. Një temë e mirëfilltë durasiane… Ashtu si te “Moderato”, roli që i caktohet shikuesit është i dorës së parë. Ai duhet të rindërtojë zinxhirin e kujtesës dhe kthehet edhe vetë në historinë e tij. Sekuencat i bashkon me njëra-tjetrën tema e mërgimit të brendshëm të personazheve që, edhe në aktin e dashurisë, janë të ndarë përgjithmonë. “Ti më vret, ti më bën mirë”. Joshja nga lufta si burim ndëshkimi, keqbërjeje por edhe kënaqësie, del gjithashtu për herë të parë në një tekst të Duras-it, që i ka hedhur shënimet për luftën që nga viti 1946, por që për t’u botuar do të presin vitin 1985 dhe romanin “Dhimbja”. Francezja e filmit “Hiroshima” ka shumë pika të përbashkëta me Anne Desbaredes të “Moderato-s”: të dyja i afrohen burrit që e dinë se e dashurojnë, por e bëjnë këtë për t’iu fshehur më mirë. Ato dëshirojnë të jepen me mish e me shpirt, por shmangen vazhdimisht. Jetojnë në një ëndërr, zbaviten në këtë ëndërr, nxiten prej saj, por nuk mund ta përjetojnë. Një dashuri e parealizuar. Dashuri e therur. Dëshpërim i pranuar me dashje. Të jetosh do të thotë të dish të fshish vetveten, të humbasësh në zbrazëtinë e brendshme. Pas Anne Desbaredes dhe francezes së ” Hiroshimës”, këtë ëndje të heshtur për të mos qenë, e mishëron Lol V. Stein.
“Hiroshima” është një punë e porositur. Margerita ka thënë dhe ka përsëritur: nëse nuk do t’ia kishin kërkuar të punonte për filmin “Hiroshima ajo nuk do të kishte shkruar kurrë për Hiroshimën. Në fund të fundit, a ka shkruar ajo për Hiroshimën, apo më shumë ka vazhduar të shkruajë përsëri dhe gjithmonë për dënimin me vdekje të dashurisë, duke i vendosur personazhet në një vend që quhet Hiroshima? Realiteti e tejkalon gjithmonë trillimin. Kur Resnais mbërrin në Hiroshima, për të vizituar qytetin, ai hipën në një autobus turistik. Altoparlantet përhapin zërin e Gilbert Bécaud me një këngë dashurie, që përzihej me fjalët e udhërrëfyesit… “Ti s’ke parë asgjë në Hiroshima”. Kjo replikë do t’i vijë botës rrotull. Në një bisedë në radio, në vitin 1969, Marguerite Duras dha këtë shpjegim: “Për mua kjo do të thoshte: ti nuk do të shohësh kurrë asgjë, nuk do të shkruash asgjë, nuk do të mund të thuash asgjë për ngjarjen. Filmin e bëra vërtet duke u nisur nga pafuqishmëria që ndieja për të folur rreth ngjarjes”. 127 Resnais e respektoi tekstin e Margeritës deri në atë pikë sa llogariste me kronometër në dorë kohën e travelingëve* të tij me “ritmin moderato kantabile të frazës durasiane”. Forca e filmit qëndron kryesisht te mizanskenat dhe arti i montazhit. “Ajo duhet të ketë vuajtur nga modestia e tij, unë pohoj se autor i vërtetë i filmave të saj është Alain Resnais”, thotë sot Dauman. Kush do ta vinte në dyshim këtë?
