1.
Në fillim ndieva zërin e saj. Pastaj i preka duart. Fytyrën nuk ia pashë. As trupin. Kishte diçka thellësisht njerëzore në ato duar. M’u duk se në pëllëmbën time më pulsonte një zemër. Rrahjet e saj u bënë njësh me të miat. Nuk i shihja ato duar. Vetëm sa i prekja. Mos ishte nata ajo që i vishte me mister? Apo hekurat e burgut që na ndanin? Ndoshta të dyja bashkë, ndoshta asnjëra prej tyre.
Ishte natë shtatori, natë e vjeshtës së parë të vitit 1941. Duart e asaj vajze të panjohur preknin duart e mia. Unë e shikoja atë.Jo me sy. Me sy ishin bërë duart e mia, gishtërinjtë e mi.
Gardiani urdhëroi të shpejtoja.
Ushqimet kalonin nga duart e mia në duart e saj, përmeshekurave të derës së oborrit. Unë i nxirria, ajo i merrte. Pa fjalë:
Shoku që rrinte pas meje më tha:
– S’ka më!
Dhe unë i pëshpërita vajzës duke i mbajtur dorën.
-S’ka më!
Ajo nuk e hoqi dorën. E pveta nëse dinte italisht. Mu përgjigj me atë zë si të erës kur lot me degët e plepit.
-Parlo bene!
– Shumë mirë. Ti të vish gjithnjë këtu… Dhe për ç’të keni nevojë i shkruani në një letër. Keni letër?
-Kemi!
– Si të quajnë? Sonja.
Mirë atëherë. Natën e Mirë, Sonja.
– Natin e Mirë! – tha ajo dhe dorën që ia mbaja në dorën time e tërhoqi me përtim. Pastaj humbi në oborrin që nxinte nga qindra gra e fëmijën, të cilët i kishin sjellë atë pasdreke nga Mali i Zi apo më larg, nga Sllovenia.
Shokët e tjerë u shpërndanë ë birucat e tyre. Unë me gardianin iu drejtuam birucës numër 8. Kalonim nga korridori i mbushur me të burgosur të shtrirë. Aq shumë kishte, saqë
mbërrinin deri te dera e nevojtores. Disa ishin të mbuluar, të tjerët të zbuluar. Era e keqe e nevojtores dhe e këmbëve përzihej me kuturbimin e teshave të palara.
Disa ishin Zgjuar. Dikush pinte duhan.
Asnjë nuk fliste.
Drita e zbehtë që binte mbi këta njerëz kockë e lëkurë i jepte korridorit pamjen e një ekspozite mjerimi. Sytë e tyre shumica të moshës sime – i kishte pushtuar ankthi. Ç’do t’u sillte dita e nesërme?
Isha ngarkuar nga shokët që natë për natë të vizitoja të gjitha qelitë dhe të shikoja gjendjen e shokëve ë izoluar. Kuptohet, këtë e bëja kur ishin ata gardianë me të cilët kishim krijuar lidhje. Kur arrita në birucën nr. 8, më prisnin dy shokë shqiptarë dhe një slloven. Në rregull, – u thashë.
– Të gjitha ushqimet u dorëzuan. Në oborrin e burgut u dëgjuan të qarat e një fëmije. Për herë të parë, pas shtatëmbëdhjetë muajsh në burg, dëgjova që qante një kalama në oborrin e burgut. Kërkonte nënën. Një grua i pergjigjej “Fli, se nëna do të vijë! Fli, se nëna ka shkuar te babi. Fli se nëna dhe babi do të vijnë në agim me diellin dhe hënën. Me hënën dhe diellin në dorë për ty, Martinko. Po dielli dhe
hëna janë shumë larg… shumë larg… Slloveni e dëgjonte dhe na e përkthente. Gruaja vazhdonte gjersa fëmija pushoi së qari.
Sa janë, islam? – pyeti gardianin një shok. Në oborr janë treqind veta. I prunë nga Cetina. Shumica janë plaka. Ka pak vajza. Pak gra dhe disa fëmijë.
